Ισραήλ - Ιράν: Η περιφερειακή «βεντέτα» που τρομάζει τον πλανήτη

Η «υπόσχεση» του Ισραήλ στο Ιράν εκπληρώθηκε. Παρά τον περιορισμένο της χαρακτήρα, η ισραηλινή απάντηση έφερε έναν συμβολισμό και μια προειδοποίηση για το μέλλον. Ακόμα και αν το Ιράν υποβαθμίζει τη σημασία αυτού που συνέβη και παρά τις εκτιμήσεις ότι τερματίστηκε η περιφερειακή «βεντέτα», δεν μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα ούτε εάν οι σκληροπυρηνικοί στους κόλπους των Φρουρών της Επανάστασης θ' αφήσουν αναπάντητο το ισραηλινό κτύπημα, ούτε εάν το Ισραήλ δεν θα προχωρήσει σε νέα πλήγματα. Σε κάθε περίπτωση, η «εβδομάδα των παθών» για τη Μέση Ανατολή καταδεικνύει την αλλαγή στους κανόνες του παιχνιδιού, που έπαιζαν οι δύο χώρες τα τελευταία χρόνια. Πλέον δημιουργούνται νέα δεδομένα, καθώς το Ιράν έπληξε το Ισραήλ για πρώτη φορά με άμεση επίθεση και το Ισραήλ απάντησε με τη δική του άμεση επίθεση.

Το «ορφανό» χτύπημα, που «ποτέ δεν έγινε»

Μια υπολογισμένη και συμβολική επίθεση, ανήμερα των 85ων γενεθλίων του Αγιατολάχ Χαμενεΐ. Σύμφωνα με τη Διευθύντρια του προγράμματος Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Chatham House, Σανάμ Βακίλ, «η αντεπίθεση του Ισραήλ κατά του Ιράν ήταν στοχευμένη σε μια στρατιωτική τοποθεσία και βαθμονομημένη, ώστε να αποφευχθεί ζημιά και περαιτέρω ιρανική επιθετικότητα». Το «μυστικό» έγκειται στην αντίδραση του Ιράν. Όσο αρνείται την επίθεση και εκτρέπει την προσοχή από αυτήν και όσο δεν υπάρχουν νέα χτυπήματα, υπάρχει χώρος για την πολυπόθητη αποκλιμάκωση.

Ο πολιτικός αναλυτής, Raz Zimmt, εξηγεί ότι «είναι ξεκάθαρο ότι το χτύπημα δεν έγινε με σκοπό να δημιουργήσει περαιτέρω κλιμάκωση. Δεν ήταν μια εκτενής επίθεση, αλλά αντίθετα πολύ στοχευμένη. Έτσι κι αλλιώς, το μήνυμα ήταν πιο δυνατό από τις εκρήξεις που προκάλεσε. Το Ισραήλ ήθελε να δείξει στο Ιράν ότι μπορούσε να χτυπήσει χωρίς να γίνει αντιληπτό πυρηνικές εγκαταστάσεις ή στρατιωτικούς στόχους, χωρίς να χρησιμοποιήσει τον ισραηλινό στρατό ή τα αεροσκάφη του. Σύμφωνα με δηλώσεις Ισραηλινών αξιωματούχων, που επικαλείται η Jerusalem Post, «το μήνυμα που εστάλη στην Τεχεράνη ήταν αδιαμφισβήτητο: Επιλέξαμε να μην πλήξουμε αυτήν τη φορά τις πυρηνικές σας εγκαταστάσεις, αλλά μπορούσαμε να κάνουμε πολύ μεγάλη ζημιά ακριβώς εδώ». Παράλληλα, δεν αποκλείεται να ήθελε να αποφύγει χτύπημα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις ή μια ευρεία επίθεση, επειδή δεν ήθελε το Ιράν να χρησιμοποιούσε τα πλήγματα ως δικαιολογία για να προχωρήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Για την επίθεση φαίνεται ότι ήταν ενήμεροι οι Αμερικανοί, διαβεβαιώνοντας όμως πως δεν γνώριζαν ούτε το πότε ούτε το εύρος της επίθεσης. Σημειώνεται ότι οι πληροφορίες των τελευταίων ημερών δημιούργησαν την εντύπωση ότι η απάντηση του Ισραήλ δεν θα γινόταν τις επόμενες ημέρες, αλλά ίσως μετά το Εβραϊκό Πάσχα. Την ίδια στιγμή, διέρρεαν πληροφορίες ότι, λόγω των αμερικανικών πιέσεων, δεν θα ήταν μια ισχυρή απάντηση, μια απάντηση που θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια γενικευμένη σύγκρουση.

Σε κάθε περίπτωση, το Ισραήλ επέλεξε να μην επιδείξει αυτοσυγκράτηση, παρά τις πιέσεις των ΗΠΑ και της διεθνούς κοινότητας. Πρόκειται για μια απόφαση υψηλού ρίσκου, που κανείς δεν ξέρει πού θα οδηγήσει. Σε αντίθεση με την ιρανική επίθεση του Σαββάτου, για την οποία υπήρχε προειδοποίηση, τα πλήγματα του Ισραήλ ήταν αιφνιδιαστικά, καθώς όλες οι πληροφορίες από παντού έλεγαν ότι το Ισραήλ θα περιμένει.

Η «εβδομάδα των παθών» για τη Μέση Ανατολή καταδεικνύει την αλλαγή στους κανόνες του παιχνιδιού, που έπαιζαν οι δύο χώρες τα τελευταία χρόνια

Το παιχνίδι αποτροπής

Η πολιτική του Ισραήλ ανέκαθεν ήταν ξεκάθαρη. Η όποια πρόκληση από τον εχθρό έπρεπε να τιμωρείται με τόσο σφοδρό τρόπο, ώστε να μην επαναληφθεί. Εντούτοις, αυτό το «δόγμα», σύμφωνα με αναλυτές, πλέον δεν λειτουργεί. Το Ιράν, μετά την πρωτοφανή επίθεση με πάνω από 350 drones και πυραύλους, απειλούσε ότι δεν θα αφήσει αναπάντητη την απάντηση του Ισραήλ.

Καθώς καμία πλευρά δεν είναι πρόθυμη να συμβιβαστεί από φόβο μήπως δείξει αδυναμία και όλοι οι παίκτες επιδιώκουν μεγαλύτερη αποτροπή, ο κίνδυνος να ξεφύγει η κατάσταση και να ξεσπάσει ένας περιφερειακός πόλεμος αυξάνεται. Αναλυτές σημειώνουν ότι, εάν συνεχίσουν να ανταλλάσσουν χτυπήματα, οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια σε μια πραγματική κλιμάκωση, χωρίς προειδοποιήσεις και ελεγχόμενα χτυπήματα.

Ως γνωστόν, η αποτροπή, η αρχή ότι οποιαδήποτε επίθεση θα αντιμετωπιστεί με μια πολύ πιο τιμωρητική απάντηση, είναι το θεμέλιο της άμυνας για πολλές χώρες και αποτέλεσε έναν από τους πυλώνες της στρατηγικής του Ισραήλ για δεκαετίες. Εάν η αποτροπή αποτύχει, τότε το Ισραήλ βασίζεται στην έγκαιρη προειδοποίηση για οποιαδήποτε επίθεση. Εάν αποτύχουν και τα δύο, τότε δεν διστάζει να προκαλέσει άμεσα μια συντριπτική, ακόμη και ταπεινωτική ήττα, στο πεδίο της μάχης, έτσι ώστε η αποτροπή να αποκατασταθεί και ο αντίπαλος να μην τολμήσει να χτυπήσει ξανά το Ισραήλ, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια.

Στρατιωτικοί αναλυτές εξηγούν ότι πλέον οι δύο χώρες κινδυνεύουν να εγκλωβιστούν σε έναν κύκλο βίας. Ακόμα και εάν οι κινήσεις του Ιράν ήταν πολύ υπολογισμένες και χορογραφημένες, την ίδια στιγμή δεν ήταν ακίνδυνες. Γι' αυτό εμφανίζεται πρόθυμο για κάποιο υπολογισμένο ρίσκο. Από την πλευρά του το Ισραήλ, παρά τις πιέσεις που δέχθηκε, επέλεξε να υπενθυμίσει στους εχθρούς του τη στρατιωτική του ισχύ. Εκτίμησε ότι η απάντηση ήταν αναγκαία, ώστε ν' αποτρέψει τη δημιουργία της εντύπωσης ότι το Ιράν μπορεί να υπαγορεύει στο Ισραήλ τι μπορεί να κάνει και τι όχι. Ενδεικτική η δήλωση του πρώην βουλευτή του κόμματος του Νετανιάχου, Danny Danon: «Κάθε φορά πρέπει να δείχνουμε τις ικανότητες και τη δύναμή μας για να κερδίσουμε χρόνο για το μέλλον».

Το σημαντικότερο ερώτημα είναι το πότε τελειώνει ο κύκλος των αντεπιθέσεων. Παρά την ψύχραιμη αντίδραση του Ιράν, κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα ποιος από τους δύο παίκτες θα αποφασίσει τελικά να μην απαντήσει, παρά τις όποιες διαβεβαιώσεις. Οι εξελίξεις έδειξαν ότι πλέον βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή των σχέσεων Ιράν-Ισραήλ, όπου και οι δύο πια έχουν επιτεθεί ο ένας στο έδαφος του άλλου και συνεπώς έχει δημιουργηθεί προηγούμενο.

Επικράτηση των μετριοπαθών φωνών;

Εδώ και μήνες ήταν γνωστό ότι το κλίμα στο πολεμικό συμβούλιο του Ισραήλ δεν ήταν «ειρηνικό», με τους Βενιαμίν Νετανιάχου, Γιόαβ Γκάλαντ και Μπένι Γκαντς να διαφωνούν όχι μόνο για το πώς θα πολεμήσουν τη Χαμάς στη Γάζα, αλλά και για το πώς θα απαντούσε η χώρα τους στην άμεση επίθεση του Ιράν στην επικράτεια του Ισραήλ. Πολιτικοί αναλυτές σημειώνουν ότι ο αγώνας τους για επικράτηση στην εξουσία δύναται να καταστήσει τη σύγκρουση στη Γάζα σε μια περιφερειακή ανάφλεξη με το Ιράν, με απρόβλεπτες συνέπειες για τη Μέση Ανατολή και το παγκόσμιο.

Από τη μια ο Νετανιάχου προσπαθεί με κάθε τρόπο να λαμβάνει μόνος του τις αποφάσεις για τον πόλεμο στη Γάζα, ενώ ο Γκάλαντ και ο Γκαντζ φαίνεται με τη σειρά τους να προσπαθούν ν' αποκλείσουν τον Νετανιάχου. Ο Γκαντζ, ο στρατηγός που ηγήθηκε του τελευταίου μεγάλου πολέμου του Ισραήλ εναντίον της Χαμάς πριν από μια δεκαετία, έχει εκφράσει στο παρελθόν την επιθυμία να απομακρύνει τον Νετανιάχου από την πρωθυπουργία. Κάλεσε για πρόωρες εκλογές τον Σεπτέμβριο, αφού δεκάδες χιλιάδες πολίτες διαμαρτυρήθηκαν για τους χειρισμούς του Πρωθυπουργού στον πόλεμο και την άρνησή του να φτάσει σε συμφωνία με τη Χαμάς για απελευθέρωση των ομήρων.

Μέσα σε αυτό το εχθρικό κλίμα, πολλοί ειδικοί διερωτώνται εάν το χτύπημα αποτελεί την «οδυνηρή απάντηση» που υποσχέθηκε το πολεμικό συμβούλιο ή εάν είναι παραπλανητική και θα γίνει η απαρχή ενός μπαράζ χτυπημάτων σε βάρος ιρανικών στόχων. Σύμφωνα με αναλυτές, αν δεν υπάρξει συνέχεια είτε από το Ισραήλ είτε από το Ιράν, θα μπορούμε να μιλάμε για επικράτηση των πιο μετριοπαθών φωνών. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι πιο ακραίες φωνές δεν έχουν ικανοποιηθεί. Ενδεικτική αντίδραση του υπερεθνικιστή Υπουργού Ασφαλείας του Ισραήλ, Μπεν Γκβιρ, ο οποίος ανήρτησε μόλις μία λέξη στο Twitter. «Αδύναμη» έγραψε, προφανώς αναφερόμενος στην απάντηση της χώρας του στο Ιράν.