Στεγαστική πολιτική – ώρα αναθεώρησης;

Το τελευταίο διάστημα έχει γίνει παραδεκτό και σε κυβερνητικό επίπεδο ότι ο στεγαστικός τομέας στην Κύπρο διέρχεται στεγαστική κρίση - έλλειψη σε ετοιμοπαράδοτα σπίτια / διαμερίσματα, υψηλά ενοίκια, ακόμα πιο υψηλό κατασκευαστικό κόστος κ.λπ. Η Κυβέρνηση έχει εξαγγείλει τη δημιουργία Ενιαίου Φορέα Στεγαστικής Πολιτικής και την αναθεώρηση της Στεγαστικής Πολιτικής του Κράτους.

Η υφιστάμενη στεγαστική πολιτική διέπεται κυρίως από την εξαγγελία σχεδίων παραχώρησης κονδυλίων. Η καταλληλότητα των αιτητών είναι βάσει πολιτογράφησης και εισοδηματικών κριτηρίων, ενώ η παραχώρηση είναι βάσει της περιοχής όπου οι αιτητές επιθυμούν να διαμείνουν (Ακριτικές, Ορεινές, Μειονεκτικές, Εξόχως Ορεινές και Απόμακρες περιοχές). Το μέγιστο επιχορηγούμενο ποσό ξεκινά από €20.000 για μονήρη άτομα και φθάνει τις €70.000 για πολύτεκνες οικογένειες σε Εξόχως Ορεινές και Απόμακρες περιοχές και προορίζεται ως επί το πλείστον σε αγορά γης ή έτοιμης κατοικίας, ανέγερση ή ανακαίνιση κατοικίας κ.λπ.

Παράλληλα με τη Στεγαστική Πολιτική του Κράτους, ο Κυπριακός Οργανισμός Αναπτύξεως Γης, στα 40+ χρόνια λειτουργίας του, διεκπεραιώνει διαχωρισμούς οικοπέδων αλλά και κατασκευή κατοικιών και διαμερισμάτων τα οποία παρέχονται σε δικαιούχους που ικανοποιούν χαμηλά εισοδηματικά κριτήρια, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ζήτηση για προσιτή στέγη.

Ανασκοπώντας ευρωπαϊκές πόλεις, όπου το πρόβλημα στέγασης αυξήθηκε κατά 70% τα τελευταία χρόνια, και τα διάφορα στεγαστικά τους σχέδια, αναμενόμενα έχουν να αντιμετωπίσουν σοβαρότερα προβλήματα, όπως η παντελής έλλειψη στέγης (άστεγοι), ξεχωρίζουν δύο μοντέλα: το αυστριακό και το φινλανδικό, παρόλο το γεγονός ότι τα προγράμματα αυτά έχουν κυρίως στόχο τούς άστεγους παρά τους χαμηλούς εισοδηματίες.

Η Φινλανδία έχει θέση στόχο την εξάλειψη των αστέγων μέχρι το 2030, και είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα όπου ο αριθμός των αστέγων έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Το Housing First Project δημιουργήθηκε βάσει της ιδεολογίας ότι με την εξασφάλιση στέγης δεν καταλήγει κάποιος στους δρόμους, ενώ αποφεύγονται προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από τερματισμό επαγγελματικής απασχόλησης, χρήσης ουσιών ή ακόμα και θέματα ψυχικής υγείας.

Με αυτό το σχέδιο παραχωρούνται διαμερίσματα σε άστεγους με αόριστο χρόνο διαμονής. Παράλληλα, το Σχέδιο «Right of Occupancy» επιτρέπει την κατοχή διαμερισμάτων τα οποία ανήκουν σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, με πληρωμή 15% του κόστους κατασκευής (όχι αγοραίας αξίας) του διαμερίσματος από τον ενοικιαστή / χρήστη, ενώ το υπόλοιπο 85% καταβάλλεται από την κυβέρνηση. Ο ενοικιαστής πληρώνει ένα χαμηλό μηνιαίο ποσό, αντίστοιχο των δικών μας κοινοχρήστων, ενώ ο ιδιοκτήτης είναι υπεύθυνος για τις επιδιορθώσεις αλλά και την ανακαίνισή του. Έτσι ο ενοικιαστής παραμένει στο διαμέρισμα όσο θέλει και ο ιδιοκτήτης διατηρεί την ιδιοκτησία του. Σε περίπτωση που ο ενοικιαστής θέλει να αποχωρήσει, του επιστρέφεται το 15% από τον ιδιοκτήτη (μη κερδοσκοπικό οργανισμό), αναπροσαρμοσμένο στο κατασκευαστικό κόστος.

Η Βιέννη θεωρείται ότι κατέχει ένα από καλύτερα προγράμματα στεγαστικής πολιτικής, με την κύρια ιδεολογία να παρέχει δικαιώματα ενοικίασης αντί την κατασκευή και πώληση ακινήτων. Με αυτόν τον τρόπο η ιδιοκτησία παραμένει στο κράτος, το οποίο διασφαλίζει με αυτόν το τρόπο τον έλεγχο στα κτήρια τόσο στους ενοικιαστές/χρήστες αλλά και στην αισθητική των κτηρίων, αποφεύγοντας την περιθωριοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Ο γενικότερος κανόνας του βιεννέζικου μοντέλου είναι η ενσωμάτωση όλων των πολιτών στο πλαίσιο στεγαστικής πολιτικής ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση (social mix), παρά η κάλυψη αναγκών για χαμηλούς εισοδηματίες και η παροχή στέγης σε άστεγους.

Προς αυτού, η στεγαστική πολιτική της Βιέννης επικεντρώνεται στον σχεδιασμό των κτιρίων και στη γενικότερη τους αισθητική (με προσθήκες χώρων πρασίνου, διακοσμητικά στοιχεία όπως αγάλματα κ.λπ.), εντάσσοντάς τα στο γενικότερο αστικό τους περιβάλλον. Τα κριτήρια δικαιούχων είναι μεν εισοδηματικά, αλλά σε χαμηλά επίπεδα, ώστε σχεδόν το 75% του πληθυσμού να κατατάσσεται δικαιούχο. Τα ενοίκια είναι ελεγχόμενα από το κράτος και όχι από την αγορά, ενώ τα οποιαδήποτε καινούργια έργα κρίνονται από ομάδα εμπειρογνωμόνων (όχι κυβερνητικών) με κριτήρια την αειφορία (sustainability), οικονομία πόρων, οικολογία και αρχιτεκτονική. Έχει υπολογιστεί ότι πέραν του 60% του πληθυσμού της Βιέννης διαμένει σε στέγη που προνοείται από την κρατική στεγαστική πολιτική παρά σε ιδιόκτητα διαμερίσματα.

Σίγουρα η Κύπρος δεν έχει αυξημένο πρόβλημα αστέγων, αλλά υπάρχει ένα σίγουρο στεγαστικό πρόβλημα. Τα μοντέλα των ευρωπαϊκών χωρών σίγουρα έχουν ξεκινήσει εδώ και αρκετές δεκαετίες (το βιενέζικο εδώ και 100 χρόνια), αλλά αναβαθμίζονται σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες, με κύριο στόχο το δικαίωμα στέγης και συμπερίληψης των κατοίκων στο ευρύτερο αστικό περιβάλλον. Μήπως ήρθε και η σειρά του κυπριακού μοντέλου να αναθεωρηθεί πάνω σε νέες βάσεις;

*B.Sc, MA, MBA, MRICS, Senior Manager, KPMG Limited